Je kunt op twee manieren bepalen hoe groot effecten als hinder en slaapverstoring door vliegtuiggeluid zijn:

• door het direct aan mensen te vragen in een onderzoek 
• door berekeningen met een zogeheten blootstelling-responsrelatie

De blootstelling-responsrelatie beschrijft welk percentage van de inwoners bij een bepaalde geluidbelasting ‘gemiddeld genomen’ ernstig gehinderd is door het geluid. 

De relatie tussen geluidbelasting en hinder door vliegtuiggeluid is in de loop van de jaren veranderd. Uit onderzoek blijkt dat mensen tegenwoordig meer hinder ervaren bij dezelfde geluidbelasting. Ook kan het lokaal verschillen hoe mensen vliegtuiggeluid ervaren; bijvoorbeeld een positievere of negatievere houding. Hierdoor kunnen er voor verschillende luchthavens verschillende blootstelling-responsrelaties zijn. In eerdere rapportages van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) over hinder rond luchthavens (Breugelmans et al.) en over de Motie-Schonis en de WHO-richtlijnen omgevingsgeluid (Welkers et al.) zijn verschillende blootstelling-responsrelaties opgenomen. Een blootstelling-responsrelatie die gebaseerd is op regionale gegevens geeft doorgaans de beste indicatie van de mate van hinder rondom een luchthaven.

Om effecten op de gezondheid te berekenen worden de blootstelling-responsrelaties gecombineerd met de berekende geluidbelasting van het vliegverkeer. Dit gebeurt bijvoorbeeld om het aantal mensen te bepalen dat ernstige hinder of slaapverstoring ervaart.  

Hoe worden gezondheidseffecten berekend

Zo bereken je het aantal mensen dat last heeft van hinder of slaapverstoring door vliegtuiggeluid:

1. Bereken de geluidbelasting waaraan de mensen in een bepaald gebied worden blootgesteld. Die bereken je op basis van het totale vliegverkeer dat gedurende een jaar over het gebied vliegt. 
2. Koppel de berekende geluidbelasting aan de woningen in het gebied en het aantal inwoners per woning. Daarvoor moet je informatie verzamelen over de woonadressen in het gebied en het gemiddelde aantal inwoners per woning. 
3. Bepaal het aantal ernstig gehinderde of slaapverstoorde mensen met behulp van de blootstelling-responsrelatie. Hiermee bereken je hoeveel inwoners in het gebied in een jaar gehinderd zijn door het vliegtuiggeluid.

Met behulp van blootstelling-respons-relaties kun je ook andere gezondheidseffecten schatten, bijvoorbeeld het aantal coronaire hartziekten (kransslagaderaandoeningen) per jaar dat toe te schrijven is aan geluid van vliegverkeer. De berekening is iets anders dan bij hinder en slaapverstoring, maar de gegevens die je nodig hebt zijn vergelijkbaar: namelijk de blootstellingsverdeling en een blootstelling-respons-relatie (vaak uitgedrukt per 10 dB verandering). Het enige wat bij hart- en vaatziekten extra nodig is, zijn gegevens hoe vaak een ziekte voorkomt.

Waarvoor gebruiken we berekeningen van de effecten?

Berekeningen worden gebruikt om omwonenden, bestuurders en beleidsmakers te informeren over de effecten van vliegtuiggeluid op het welzijn en de gezondheid. Ook worden berekeningen uitgevoerd om in beeld te brengen wat de gevolgen kunnen zijn als de manier van vliegen verandert, bijvoorbeeld door andere aan- of uitvliegroutes of een verandering in het aantal vliegbewegingen. De berekeningen worden hierbij gebruikt om te onderzoeken of en hoe vaak geluidhinder en slaapverstoring in een bepaald gebied voorkomen. Ook worden geluidberekeningen gebruikt voor de handhaving van vliegtuiggeluid in de omgeving van luchthavens.

De volgende vragen komen dan aan bod:

• Wat is de omvang van het aantal ernstig gehinderden of slaapverstoorden op een bepaald moment in de tijd?
• Hoe is het aantal gehinderden/slaapverstoorden verdeeld?
• Hoe groot is de gezondheidswinst die een maatregel oplevert?
• Welke maatregelen leveren de grootste gezondheidswinst op?

De voordelen van berekeningen

• Je kunt de effecten voor elke locatie en voor elk moment berekenen als je de blootstellingsgegevens voor het betreffende gebied hebt. 
• Je kunt uitspraken doen over een toekomstige situatie. 
• Je kunt de effecten van verschillende maatregelen of situaties vergelijken. 

De nadelen van berekeningen

Bij een berekening moet je aannames maken en de inschatting van de mate van hinder op basis van blootstellings-responsrelaties zal niet exact gelijk zijn aan de werkelijke mate van hinder. Daardoor kunnen resultaten verschillen van de hinder zoals die in de werkelijkheid ervaren wordt. 

Effecten van vliegtuiggeluid op de gezondheid meten met vragenlijsten

De omvang van gezondheidseffecten, bijvoorbeeld het aantal ernstig gehinderden of het aantal ernstig slaapverstoorden in een gebied, kan ook worden bepaald met een vragenlijstonderzoek. Hierbij gaat het dan om een steekproef. Die steekproef moet representatief zijn voor het desbetreffende gebied. Tegenwoordig gebeurt dat vaak met een internationaal gestandaardiseerde vragenlijst. Het onderzoek gebeurt ook op een internationaal gestandaardiseerde wijze [WHO, Schonis]. 

Meten met gestandaardiseerde vragen

Je kunt goed meten of, en hoeveel hinder of slaapverstoring mensen ervaren door vliegtuiggeluid. Dat doe je door het aan mensen te vragen volgens een internationale standaard (ISO-norm). Elke hindervraag gaat over één soort geluidbron. Per geluidbron wordt gevraagd naar de hinderbeleving thuis in een bepaalde periode. Die periode is meestal 12 maanden. Voor elke hindervraag antwoorden mensen op een schaal van 0 tot 10 of en hoeveel hinder ze ervaren. Hoe hoger de score, hoe ernstiger de hinder. Zo kun je voor een gebied meten hoeveel procent van de inwoners (ernstige) hinder ervaart door vliegtuiggeluid. Slaapverstoring kan op dezelfde manier worden gemeten. 

Waarom meten we de effecten van vliegtuiggeluid

Gemeenten moeten op grond van de wet elke vier jaar gegevens over de gezondheidssituatie verzamelen en onderzoeken. Daarvoor doen 25 GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en in Nederland onderzoek naar de gezondheid op lokaal niveau. In deze onderzoeken vragen GGD’en naar verschillende oorzaken van geluidhinder, waaronder vliegtuiggeluid. Deze en andere meetresultaten worden gebruikt om omwonenden van luchthavens en de andere burgers te informeren over de gezondheidseffecten van vliegtuiggeluid. Deze meetresultaten kunnen ook worden gebruikt om (nieuwe) blootstelling-responsrelaties af te leiden.  

De voordelen van meten met vragenlijsten

• Metingen van gezondheidseffecten van vliegtuiggeluid geven betrouwbare informatie over de effecten voor een bepaalde locatie of gebied. 
• De gegevens uit een meetreeks geven een beeld van de ontwikkelingen over een langere periode.
• De resultaten van vragenlijstonderzoeken kunnen helpen om blootstelling-responsrelaties te verbeteren en nauwkeuriger te maken. 

De nadelen van meten met vragenlijsten

• De resultaten van vragenlijstonderzoeken zeggen alleen iets over de situatie nu. Je kunt niet meten wat de gezondheidseffecten van vliegtuiggeluid in de toekomst zijn. 
• Het is complex en kostbaar om metingen uit te voeren in een groot gebied en / of om dit met een hoge frequentie te doen.
• Een meting wordt beïnvloed door externe, niet-akoestische factoren. Maar in sommige situaties kan het in beeld brengen van de invloed van niet-akoestische factoren op ervaren hinder ook een voordeel zijn.